September 2023:
De stoetboom in de winkel van bakkerij Olinga in Bierum. Bakker Olinga is de enige bakker die de kadetjes aan de tak in de oven bakt.
De stoetboom. Een regionaal gebruik op de basisschool.
Oom Jan met zijn klas en de juffrouw op het schoolplein voor de Bierumer school, in 1953.
ODE AAN DE STOETBOOM
Het verhaal gaat
over de zolder van de school
daar groeit een boom
met stoetjes eraan
als ze rijp zijn hoor je ze vallen
en krijgt ieder kind een tak
van de stoetboom
'Stoet' is het Groningse woord voor 'brood'.
De stoetboom is een regionaal gebruik in Noord Groningen.
Het is een overgangsritueel, een 'rite de passage', met een achterliggende boodschap.
De stoetboom wordt uitgereikt aan de leerlingen die de overgang van de kleuterklassen maken naar de eerste klas van de lagere school. Die overgang was vroeger groot: van spelen naar leren. Om die overgang wat te verzachten kregen de kinderen op de eerste dag een stoetboom.
Vroeger werd de stoetboom uitgereikt aan de eerste klas van de lagere school. Tegenwoordig krijgen de leerlingen de stoetboom op de eerste dag van groep drie. Omdat de overgang van groep twee naar groep drie tegenwoordig niet meer zo groot is, geven sommige scholen de stoetboom aan de leerlingen van groep één.
Van oorsprong is er nog een andere achterliggende symbolische boodschap: "Je mag niet spelen in het graan, want daar komt ons eten vandaan." Vroeger werd er veel meer graan verbouwd in het noorden van Groningen, en veel mensen waren qua werk en inkomen afhankelijk van de boer en van een geslaagde graanoogst. De stoetboom leerde de kinderen dat ze respect moesten hebben voor het graan. Als de kinderen ouder waren, dan werd deze betekenis verteld.
In 2017 is de stoetbomentraditie geplaatst op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland.
Het verhaal van oom Jan en oom Boelo.
Oom Jan: "Het was gebruikelijk in Groningen dat wanneer je van de kleuterschool naar de 1e klas ging elk kind een zogenaamde "stoetboom" kreeg.
Dat was een boomtak waar door de plaatselijke bakker (Ik denk Olinga) kadetjes en snoep aan werd gehangen.
Er werd ons als eerste klas kinderen wijs gemaakt dat die boom op de schoolzolder groeide en dat er soms kadetjes of iets dergelijks af vielen en dat je dat in de klas kon horen.
De truc was dan dat de hoofdonderwijzer, meester Visscher, iemand uit de hoogste klas naar de zolder stuurde om daar flink op de houten zolder met de voeten te stampen.
De juffrouw vertelde ons dan dat er stoetbomen op de zolder groeiden, die voor de eerste klassers bestemd waren, maar dat er wel eens wat van de bomen af viel, wat wij dan "zogenaamd" hoorden.
Dat was voor mij een spannende gebeurtenis.
Je zag er naar uit en je was er heel blij mee, want wij kregen in die tijd niet zomaar wat.
Ik heb de foto altijd boven mijn bed aan de wand gehangen met 2 punaises, waarvan de roest nog op de foto te zien is."
Oom Boelo: "Ik ben ouder dan Jan en toen werd er nog geen foto gemaakt. Wij moesten blazen van de juf, want dan vielen die takken eraf. En de zesde klassers moesten stampen op de vloer van de zolder, want dan dachten wij: o, nu vallen ze!
Je kreeg vroeger niks. En dan had je zomaar een hele tak, en daar zaten witte kadetjes aan, een reep chocolade, een sinaasappel noem maar op! We hadden nog nooit een sinaasappel gehad."
Dit gebruik speelde zich destijds af rondom 1 april. Wij zijn eerst een aprilschool* geweest en toen ik in de zesde klas zat is de school overgestapt op de september-school. Ik heb anderhalf jaar in de zesde klas gezeten. Uit verveling heb ik toen landbouwverlof aangevraagd en gekregen.
De april-school viel samen wat het kerkelijk jaar betreft met Palmpasen. In sommige streken wordt door de jongeren in optocht (processie) met takken gezwaaid. Zou dit gebruik geleid hebben tot de protestantse stoetbomen? Het zou de moeite waard zijn om dat uit te zoeken."
* Vroeger waren er scholen waarvan het schooljaar liep van april tot in het daaropvolgende jaar in april. Er waren ook maartscholen en oktoberscholen. De scholen die na de zomervakantie begonnen heetten septemberscholen.
** Verlof waardoor leerplichtige kinderen vrij van school konden krijgen om mee te werken in de landbouw.
Werk in Uitvoering:
Het project 'Ode aan de Stoetboom'.
Met medewerking van mensen uit Bierum, Spijk en de wijde omgeving maak ik in de eerste helft van dit jaar een vlaggenlijn waarin foto’s van kinderen met de stoetboom zijn verwerkt samen met herinneringen van diezelfde kinderen nu ze volwassen zijn.
Ik zet dit typische regionale gebruik in het spotlicht en laat de kracht van rituelen, verhalen, fantasie en onbevangenheid zien.
Presentatie vlaggenlijn: Open atelierroute Bierum op 31 augustus en 1, 7, en 8 september 2024 van 12-17 uur, in de Bierumer school.
Eind augustus en begin september is de periode dat de stoetbomen weer gemaakt en uitgereikt gaan worden. De vlaggenlijn zal daar ook een rol gaan spelen, in ieder geval op de basisschool van Spijk.
De hele maand augustus woon en werk ik in de Bierumer school.
Via deze website en mijn nieuwsbrief kunt u het project volgen.
Dit project komt tot stand met medewerking van de inwoners van Bierum, Spijk en de wijde omgeving, de Bierumer school, Bakkerij Olinga in Bierum, de scholen in de omgeving, en vele anderen, en vooral mijn familie die met de prachtigste verhalen over de stoetboom kwamen en me inspireerden.
Voor dit project kom ik regelmatig in Bierum en dan is er de veelgestelde vraag:
Van wie ben jij er één?
Ik ben de oudste dochter van Dirk Oldenhuis (Bierum 1930) en Gonda Oldenhuis-Wolters (Ulrum 1931). Ik ben in 1960 geboren aan de Hereweg 34 Bierum. Mijn ouders runden het bedrijf van opa Jan Oldenhuis. Na de geboorte van mijn zusje in 1962 verlieten we Bierum. Ik ben opgegroeid in Bierum, Nieuw-Beijerland, Apeldoorn en voor het grootste deel in Winsum waar mijn ouders vanaf 1967 een autobedrijf hadden aan de Munsterweg/Kerkstraat.
MEEDOEN?
Wilt u een bijdrage leveren aan de Ode aan de stoetboom?
Heeft u een foto en/ of herinneringen aan de stoetboom die u wilt delen?
Stuurt u dan een e-mail naar: atelier@anneoldenhuis.nl
Of bellen met Anne Oldenhuis: 06-16452021
Een foto van een foto die is gemaakt met de mobiele telefoon is vaak al voldoende. (Bij daglicht, en bewolkt weer, zo vermijdt u spiegeling op de foto.)
Wat doe ik met uw foto? Ik verwerk de foto in de vlaggenlijn. Achterop komt uw herinnering of iets anders in overleg met u. De plattegrond van uw dorp met uw route naar school kan ook als u geen herinnering heeft. Of de foto van een familielid of vriend/in.
Deelname is kostenloos. Dit hele project is niet commercieel van aard en zal dat ook niet worden.
(Vanwege de privacywet zijn er nog wat dingen te regelen, maar dat kan nadat u zich heeft gemeld als belangstellende om een bijdrage te leveren aan dit project.)
Update: 27 februari 2024:
Het begin van de vlaggenlijn is af! Ik heb de lijn voor mijn huis opgehangen tussen de kersenboom en de walnootboom. De schaduw van de takken op de vlaggen vind ik mooi.
En zo hangt de eerste stoetboomslinger in de bakkerswinkel Olinga in Bierum.
Ondertussen heb ik weer nieuwe foto's en verhalen binnen gekregen en werk ik aan de volgende stoetboomslinger, die meer dan 15 vlaggen zal hebben.
Update april 2024: De tweede stoetboomslinger is af: